Denbora librea pantailen aurrean pasatzea ohiko bihurtu da gazteen artean, eta horrek ikasketetan, osasunean eta harremanetan duen eragina gero eta nabarmenagoa da. Psikologo batek, irakasle batek, guraso batek eta gazte batek euren esperientziatik aztertu dute egoera kezkagarri hau.
Gazteak sare sozialak begiratzen, Izadi Orobengoa
«Pantailarik gabe, aspertzen naiz». Hori esan du bere aisialdiaren zati handi bat pantailen aurrean igarotzen duen bere izena anonimotasunean gorde nahi izan duen 16 urteko gazte batek. Mugikorrarekin egunero sei ordu inguru pasatzen dituela azaldu du, baita askotan telebista ikustearekin batera erabiltzen duela ere. Leire Gonzalez adikzioetan aditua den Arrasateko psikologoaren arabera, hori ez da kasu isolatua: «Aspertzeko botika bihurtu da pantaila. Horrek ohitura kaltegarriak finkatzen ditu eta aisialdirako alternatiba gutxi izateak areagotzen du joera hori»
TikTok eta Instagram dira gaztearen sare sozial gogokoenak. Lehenengoa «orduak entretenituta pasatzeko» gaitasunagatik; bigarrena, jendearekin harremanetan jartzeko. Aitortu du zaila egiten zaiola mugikorra alde batera uztea: «Taberna batean lagunekin nagoenean ere, mugikorrari begiratzeko tentazioa dut». Edozer gauza egiten dagoenean mugikorra begiratzeko tentazio konstante bat duela azaldu du, batez ere, mugikorrak ‘pin!’ egiten duenean, momentuan begiratu behar duela. Zorione Cerron Arrasate institutoko DBHko irakasleak, ikasgelan egoera aldatzen ez dela azaldu du: «Ikasle batzuk ezin dute mugikorra alde batera utzi. Arauak badaude, baina batzuetan ezkutuan erabiltzen dute».
Etxeko arau eta mugei dagokienez, inoiz ez diote mugarik ezarri, beti «nahi izan duena» egin izan du pantailen aurrean, araurik gabe. Uste du mugarik gabeko erabilera hori izan dela bere pantailen menpekotasunaren arrazoi nagusi bat. Pantailarik gabeko jarduerak egiten ditu, baina adierazi du ez zaizkiola hain entretenigarriak egiten. Aitziber Gorosabel bi nerabeen gurasoak, bere kasuan ere, konturatu da pantailen erabilerak beste jarduera batzuk baztertzen dituela: «Gero eta gutxiago ateratzen dira lagunekin kalera edo familiarekin egotera».
Mugikorra, sare sozialak eta bideojokoak eguneroko bizitzaren parte dira, eta adituek geroz eta gehiago ohartarazten dute erabilera horrek osasunean, harremanetan eta ikasketetan izan ditzakeen ondorioez. Euskal Herrian, pantailaren aurrean pasatzen den denbora 6 ordu ingurukoa da. Gazteek mugikorrean igarotzen duten denborarekin betetzen dute denbora hori askotan, eta gehienetan ez da egunean zehar erabiltzen duten pantaila bakarra. Nola eragiten die horrek haien ikasketa, harreman eta ongizatean?
Pantailen menpekotasuna edo adikzio digitala kontuan hartzeko arazo larri bihurtzen da pantailen erabilera obsesibo eta kontrolik gabea denean, horrek eguneroko bizitza baldintzatzen duenean. Leire Gonzalez psikologoaren arabera, «Funtzio garrantzitsuak ordezkatzen dituenean, arazoaren aurrean gaude». Nerabeengan, zantzu nagusiak dira pantailak behin eta berriz begiratzeko beharra, denbora-pasa digitalak beste edozein jardueraren gainetik jartzea, eta pantaila gabe egotean urduritasuna edo antsietatea sentitzea. Kasu horetan ohikoak dira ikasketa-errendimenduaren jaitsiera eta gizarte-harremanen narriadura ere. Osasun fisikoan, lo falta eta jarrera txarrak eragin ditzateke. Emozionalki, autoestimua kaltetu daiteke sare sozialetako konparazio eta presio konstantearen ondorioz.
Obserba Infanciak, Haurren eta Gazteen Osasun Mentalaren Espainiako Behatokia, egindako ikerketa baten arabera, haur eta nerabeen %96k baino gehiagok du mugikorra. Orokorrean, %67k erabiltzen ditu sare sozialak egunero, baina hamahiru urtetik aurrera %86k eta hamasei urtetik aurrera %93,3k erabiltzen ditu egunero. Beraz, 13-18 urte bitarteko nerabe askok pantailen erabilera «oso handia» egiten du, batzuetan astean 35 ordutik gorakoa. Horietatik askok «baldintzatuta» sentitzen du bere egunerokoa.
Zorione Cerron arrasate institutoko DBHko irakasleak azaldu du azken urteetan arretaren falta, nekea eta antsietatea areagotu direla ikasleen artean, eta ikasketa-ohituretan ere aldaketak ikusten direla. «Multitasking-a egiten saiatzen dira, baina ez die funtzionatzen». Azaldu du pantailen ondoriozko prokrastinazioagatik lanak azken momentura arte uzten dituztela, eta horrek eskolako errendimendua jaistea eragiten duela. Esan du badirudiela beti “konektatuta” egon behar duten sentsazioa dutela, eta horrek neke mentala eta «etengabeko distrakzioa» eragiten dituela.
Eskolaren barruan badaude arauak: mugikorra motxilan eta itzalita izatea, salbuespen pedagogikoetan izan ezik. Baina zaila egiten zaie ikasleei gailutik aldentzea. Irakaslearen ustez, «pantailak ez dira berez kaltegarriak; erabilera desegokia da arazoa». Hala ere, «heziketa digital on batekin», aukera bat ere badirela azaldu du Cerronek.
Espainiako unibertsitatez kanpoko ikastetxeetan Ikaskuntzako Ingurune Birtualak daude martxan, elkarreragin didaktikoa ahalbidetzeko eta irakaskuntza birtuala errazteko tresnak. Ingurune birtual horietan, ikasleen elkarreragin didaktikoa errazten da, ikaskuntza-prozesuaren berezko ekintzak garatu ahal izan ditzaten, hala nola ariketak egitea edo talde-lana. Ingurune birtual horiek % 92,3 dira Bigarren Hezkuntzako eta LHko ikastetxe publikoen kasuan, eta % 76,1 Lehen Hezkuntzako ikastetxe publikoen kasuan.
Aitziber Gorosabel gurasoaren ikuspegitik, pantailen erabileraren kontrola «etengabeko saiakera» da. Guraso honen kezka handiena da pantailak erabiltzearen ondorioz bestelako jarduerak baztertzea: lagunekin egoteko gogoa gutxitzea, ikasketak atzeratzea edo lo-orduak murriztea. Haien seme-alabak kontzientziatzen saiatzen dira pantailek dituzten alde positibo eta negatiboak erakutsiz.
Familian ‘pantailarik gabeko momentuak’ sortzen saiatzen dira, otorduetan edo asteburuetan, elkarrizketak edo jolasak sustatzeko. Gaiari buruzko eztabaida edo istilurik ez eragiten saiatzen dira, «modu lasaian eta errespetuz ikasi behar dute». Hala ere, ama honen ustez, arauak «ez dira nahikoak»: «Guk muga eta arau batzuk ezartzen ditugu, baina helburua haiek ardura hartzea da».
Prebentzioa giltzarri da
Pantailen erabilera osasuntsua sustatzea erronka handia da, baina ezinbestekoa. Prebentzioa da gakoa, eta horretarako ezinbestekoa da hezkuntza, etxean nahiz eskolan. Gurasoek eta irakasleek elkarrekin lan egin behar dute mugak ezartzeko, ohitura osasungarriak sustatzeko eta teknologiarekiko jarrera kritikoa lantzeko.
Gazteen artean gaur egun dauden sare sozial nagusiak, Izadi Orobengoa
Gonzalez psikologoak azaldu du pantailen auzia ez dela debekuan oinarritu behar, baizik eta gazteei tresnak eskaintzean erabilera arduratsua egin dezaten. Bere ustetan, funtsezkoa da familia giroan elkarrekiko konfiantza eraikitzea eta adinaren araberako arauak ezartzea. Ikastetxeek hezkuntza digitala curriculumean txertatzea ere beharrezkoa dela esan du, ikasleen pentsamendu kritikoa eta autoerregulazioa garatzeko. Baina bere hitzetan, ez dira erantzukizuna duten bakarrak, teknologia-etxeek ere badute erantzukizuna: «Eduki arduratsuagoa, muga-tresnak eta sentsibilizazio-kanpainak eskaini behar dituzte». Beraz, adituaren ustez, elkarlanaren bitartez lor daiteke teknologiaren erabilera arduratsu eta egokia sustatzea.
